انواع کود گیاهی حیوانی کود حیوانی یا دامی نوعی از کود است. که از فضولات حیوانات و مجموعه‌ای از مواد بستری، ادرار و مدفوع آنها نظیر گوسفند، اسب، گاو، مرغ و سایر پرندگان بدست می‌آید. کود حیوانی در زراعت جهت اصلاح بافت و ساختار خاک و همچنین تغذیه گیاهان به کار می‌رود. درصد مواد غذایی کود دامی و کیفیت فیزیکی آن به عواملی مثل نوع حیوان، کیفیت مواد بستری، میزان پوسیدگی کود، تغذیه دام، میزان سدیم و مقدار بذر علف‌های هرز، اسپور بیماریها، لارو و تخم حشرات، شن و خاک دارد.
- کود حیوانی دارای مقادیر مختلفی از ازت می‌باشد که بسته به نوع منشاء آن فرق می‌کند، به طور کلی هرچه جثه حیوانی که کود از آن به دست می‌اید کوچکتر باشد، کود حیوانی قویتر است، مثلاً کود گوسفندی از کود گاوی قویتر بوده و کود مرغی از کود گوسفندی. درصد ازت کود گاوی بیشتر از کود گوسفندی و کود مرغی است. ولی درصد فسفر و پتاسیم کود مرغی از کود گاوی و کود گوسفندی بیشتر است.
- کود حیوانی برخلاف کودهای شیمیائی اثرات یک جانبه نبوده بلکه از یک طرف کمک بر تامین مواد غذایی را نموده و از طرف دیگر خصوصیات فیزیکی خاک را نیز اصلاح می‌نماید. درصد مواد غذایی کودها به تغذیه دام بستگی دارد. مثلاً چنانچه جیره غذایی دام از نظر یک عنصر ضعیف باشد، کود حاصله نیز به طریق اولی از نظر آن عنصر ضعیف خواهد بود و یا مثلاً هر چه درصد فیبر جیره غذائی بیشتر باشد درصد فیبر مدفوع نیز زیادتر خواهد بود.
- فراوانی ترکیبات آلی ازت دار ساده در کود دامی تازه بسیار مساله ساز است. تجزیه سریع این مواد سبب آزاد شدن آمونیاک و تجمع آن در مجاورت ریشه‌ها گشته و موجب مسمومیت گیاه می‌گردد. پوسیدگی اولیه کود این مشکل را مرتفع می‌سازد به همین جهت هیچ گاه نباید کود دامی تازه را به محصول کاشته شده داد. از میان کودهای حیوانی هر کدام کاربرد خاص خود را دارد، اما از همه پرکاربردتر در زراعت گلخانه ای، کود گاوی و کود گوسفندی می‌باشد.
- کود حیوانی بیشتر در کشت خاکی جهت آماده نمودن زمین به همراه خاک برگ و ماسه به کار می‌رود. کود مورد استفاده میبایست کاملاً پوسیده بوده و عاری از آفات و بذور علف‌های هرز باشد. البته معمولاً به علت تغذیه دام‌ها از علف‌های هرز، طبیعتا بذور این گیاهان در فضولات حیوانات دیده می‌شود. اما در صورت پوسیده بودن کودها و سرند نمودن مناسب کود این مشکل برطرف می‌شود.
- زیادی املاح در کود حیوانی نیز می‌تواند از طریق ایجاد پتانسیل اسمزی و یا مسمومیت مستقیم گیاه مساله ساز باشد.بنابراین وجود مقدار متعادلی از عناصر غذائی و عدم زیادی عناصری مثل سدیم در کود دامی مطلوب می‌باشد. کیفیت مواد بستری نیز نقش مهمی در کیفیت و حالت فیزیکی کود دامی دارد. معمولاً اصطبل گوسفند فاقد بستر است. بدین لحاظ سرعت تجزیه و پوسیدگی کود گوسفندی زیاد و دوام آن در خاک کمتر از سایر کودها می‌باشد.
- کود گوسفندی را کود گرم گویند. در مرغداری‌ها بیشتر از خاک اره و در گاوداری‌ها معمولاً از کاه بعنوان مواد بستری استفاده می‌کنند. سرعت تجزیه و پوسیدگی کاه بیش از خاک اره می‌باشد و بالعکس دوام خاک اره در خاک بیش از کاه است. زیرا خاک اره از ترکیبات مقاوم‌تری در مقایسه با کاه تشکیل شده است. به طور کلی، هر چه مقدار مواد نامطلوب مثل بذر علف‌های هرز، شن، خاک، اسپور بیماریها و تخم و لارو حشرات در کود کمتر و تجزیه اولیه آن بیشتر باشد، ارزش کیفی کود بیشتر است.
- کود حیوانی را در زراعت گیاهان پر ارزشی مانند سبزیجات، سیب زمینی، ذرت، پنبه و چغندر قند، به مقدار تقریبی 20 تا 50 تن در هکتار به خاک می‌دهند. کود دامی را معمولاً در زمان شروع عملیات تهیه بستر تا حداقل یک ماه قبل از کاشت بر سطح خاک می‌باشند و با وسایلی مانند گاو آهن، دیسک یا کولتیواتور با خاک سطحی و تا عمق حدود 15 سانتیمتری مخلوط می‌نمائید.
- در زراعتهای کوچک و سنتی کود حیوانی را به صورت کپه‌هائی در مزرعه قرار می‌دهند. و سپس آنرا با بیل بر سطح خاک پراکنده ساخته و با خاک مخلوط می‌کنند. در زراعتهای مکانیزه از دستگاه کودپاش حیوانی استفاده می‌نمایند. دستگاه کودپاشی حیوانی مانند یک تریلر است که در کف آن یک نوار نقاله قرار دارد.
- نوار نقاله کود را به سمت عقب و خارج از تریلز هدایت کرده و روی یک مارپیچ گریز از مرکز می‌ریزد. چرخش مارپیچ کود را به اطراف پرتاب می‌کند. از آنجائی که هزینه خرید، حمل و نقل و پاشیدن کود حیوانی بسیار زیاد است. و به خصوص در زراعتهای وسیع می‌تواند مشکلاتی را در برنامه‌ریزی و زمان بندی عملیات زراعی پیش آورد، لازم است به باقی گذاردن بقایای گیاهی بر خاک و تلاش در حفظ هوموس خاک توجه کافی مبذول گردد.
- پوسیدگی کود حیوانی سبب می‌شود که از میزان بذر علف‌های هرز و آلودگی به امراض و حشرات نیز کاسته شود. برای پوسیدگی اولیه کود دامی می‌توان آن را در شرایطی مشابه تهیه کمپوست قرارداد و یا کود دامی را مدتی قبل از کاشت در خاک مزرعه اختلاط داد. تجزیه کود در خاک و تبدیل آن به هوموس نیز مستلزم کفایت تهویه، حرارت و رطوبت در خاک می‌باشد. این عوامل از طریق انجام عملیات مناسب زراعی تامین می‌شوند.
- کود پوسیده دارای نشانه‌های مختلفی است. کود پوسیده بوی تند فضولات حیوانی را نمی‌دهد، نرم است و اگر دست را داخل آن فرو کنیم، گرمای خاصی احساس می‌شود. رنگ کود پوسیده نیز روشن است و اصولاً هرچه کود حیوانی پوسیده‌تر باشد، رنگش روشن‌تر می‌گردد. معمولاً در گلخانه خاکی از کود دامی استفاده می‌گردد که مقدار آن از 3 تا 5 کیلوگرم بر متر مربع متغیر است.
- در استفاده از کود دامی باید دقت نمود که اولاً کود را سرند نموده، ثانیاً کود پوسیده استفاده نمود. زیرا کود نپوسیده نه تنها باعث تقویت خاک نمی‌شود. بلکه موجب کاهش نیتروژن خاک نیز می‌گردد، زیرا برای پوسیده شدن در خاک، بخشی از ازت خاک را نیز جذب می‌نماید و به این ترتیب خاک فقیرتر می‌گردد. برای پوشاندن کود دامی بهتر است. انواع کود گیاهی حیوانی از یک چاله برای انبار نمودن کود استفاده شود، البته می‌توان کود را در روی زمین نیز دپو نمود.
- کود نپوسیده دامی را در چاله ریخته و به اندازه یک چهارم آن کاه و کلش اضافه می‌کنیم. وجود کاه و کلش موجب تسریع فرآیند تخمیر کود می‌گردد، سپس به ازای هر تن کاه و کلش 100 تا 150 کیلوگرم اوره اضافه می‌کنیم و مخلوط حاصل را به طور یکنواخت مخلوط نموده و روی آن را با نایلون کاملاً می‌پوشانیم، بعد از 3 تا 4 ماه کود دامی به کلی می‌پوسد و آماده استفاده می‌گردد.
انواع کود حیوانی وخصوصیات آنها
1- کود اسبی : انواع کود گیاهی حیوانی نسبتأ خشک است، از ازت غنی بوده به سرعت تخمیر شده و حرارت زیاد تولید می‌کند به آن کود گرم نیز می‌گویند. انواع کود گیاهی حیوانی در اراضی سرد و مرطوب مصرف کود اسبی بر سایر کودها ترجیح دارد. این کود برای گیاهان گلدار، صیفی،گیاهان ریشه‌ای و غده‌ای و برای سبزی‌هایی که رشد سریع و عمر کوتاه دارند و همچنین برای گیاهان اسید دوست، کود اسبی توصیه شود. قابلیت استفاده عناصر غذایی آن متوسط می‌باشد. اسب مقدار زیادی علف هرز می‌خورد و غذای خود را نرم و پودر نمی‌کند. و در نتیجه تعدادی از بذور علف هرز سالم از دستگاه گوارش آن عبور می‌کنند و به همین علت کود اسبی بذر علف هرز زیادی دارد.
2- کود گاوی :
میزان آب آن بیشتر از کود اسبی است. (کود تازه تولید شده. در گاوداری‌ها، دارای رطوبتی 80 درصد است) و به خاطر بستری که از کاه دارد به کندی تجزیه می‌شود و حرارت آن به سرعت بالا نمی‌رود و به نام کود سرد معروف است. گاو مقدار زیادی علف می‌خورد. که آنها را خوب جویده و خرد می‌کند. سیستم گوارش گاو کارایی بیشتری در هضم غذا دارد و در نتیجه کود گاوی بذر علف هرز کمتری دارد. آزاد سازی عناصر غذایی از کود گاوی تا میزان 50 % ممکن است بیش از 18 هفته طول بکشد.
3- کود گوسفندی : بسیار خشک است و به جهت نداشتن بستر. کود آن نسبتأ زود تجزیه شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد و از نظر حرارت تولیدی نسبتأ گرم است.
4- کود مرغی (پرندگان) : از نظر مواد غذایی بسیار غنی است. و مقدار مصرف آن بایستی به مقدار کم و با احتیاط صورت گیرد، بهتر است. برای جلوگیری از سوختگی گیاه آن را با سایر کودها مخلوط کرد. به خاطر بستر خاک اره که دارند نسبت کربن در این کودها بالاست.